Του ΚΩΣΤΑ ΖΩΡΑ *
Καυτό, θερμοκρασιακά, μεσημέρι της 17/6/2016. Μόλις έχει ολοκληρωθεί η πολύωρη συνεδρίαση της Πολιτικής Γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ.
Ο Αλέξης Τσίπρας εξαγγέλλει -προσοχή!- όχι απλώς αναθεώρηση του Συντάγματος, αλλά νέο Σύνταγμα για την Ελλάδα του 2020/2021.
Τι σημαίνει όμως νέο Σύνταγμα, σε διαδικαστικό και ουσιαστικό επίπεδο, υπό δεδομένο συσχετισμό πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων;
Ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε.
Πρωτογενής εξουσία – συντακτική συνέλευση
Για να χαρακτηριστεί μια εξουσία πρωτογενής πρέπει να διαθέτει υψηλό επίπεδο αποδέσμευσης από το προηγούμενο πολιτειακό και πολιτικό σύστημα. Η ανάλυση και η ερμηνεία του βαθμού της αποδέσμευσης προϋποθέτει τη σύνθετη και συνδυαστική προσέγγιση του συγκεκριμένου κάθε φορά ιστορικού πλαισίου. Πρόκειται για ευρεία διεπιστημονική διαδικασία, η οποία επιχειρεί να αναδείξει τη σημασία, την επιρροή και τον ρόλο κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων, ιδεών και ιδεολογιών, ομάδων και προσωπικοτήτων. Εάν όλες αυτές οι συνιστώσες, με διαφορετικό κάθε φορά ιστορικό μερίδιο, οδηγήσουν σε μια «μηδενική» αφετηρία, τότε αυτή μπορεί να σηματοδοτηθεί από την ανάδυση μιας πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας, δηλαδή από τη γέννηση ενός τυπικά και ποιοτικά νέου Συντάγματος.
Δευτερογενής αναθεωρητική εξουσία – αναθεωρητική Βουλή
Η δευτερογενής αναθεωρητική λειτουργία συνιστά αλλαγή εντός του ισχύοντος συνταγματικού πλαισίου, το οποίο –στον α’ ή β’ βαθμό- καθορίζει τη διαδικασία, το όργανο και τα όρια άσκησής της. Η αναθεωρητική διαδικασία εμφανίζει, επομένως, υψηλό βαθμό δέσμευσης από ένα υφιστάμενο ήδη συνταγματικό καθεστώς. Στην πραγματικότητα αποτελεί εγγενές μέρος της λειτουργίας ενός συστήματος, το οποίο πρέπει να προσαρμόζεται σε νέες προκλήσεις και ευκαιρίες μεταβάλλοντας το συνταγματικό πλαίσιό του.
Ως συμπέρασμα: Συγκρότηση ή αναθεώρηση Συντάγματος. Νομικές και διαδικαστικές παράμετροι
Η νομική παράμετρος αποτυπώνει το γεγονός ότι η πρωτογενής συντακτική εξουσία δεν έχει κανενός είδους νομική δέσμευση με το προηγούμενο παλαιό καθεστώς.
Δεν δεσμεύεται από οτιδήποτε το παλαιό. Δεν δεσμεύεται νομικά, διότι κοινωνικά και πολιτικά καθορίζεται από το ιστορικό πλαίσιο και κατευθύνεται από τον φορέα, ο οποίος υπαγορεύει και δημιουργεί νέα δεδομένα.
Οτιδήποτε υπήρχε προηγουμένως σε νομικό επίπεδο δεν δεσμεύει τη συντακτική πρωτογενή εξουσία. Η πλήρης απουσία νομικής δέσμευσης είναι το κύριο χαρακτηριστικό της.
Σε διαδικαστικό επίπεδο, η πρωτογενής συντακτική εξουσία οργανώνεται χωρίς αναφορές σε οποιαδήποτε προηγούμενη διαδικασία.
Συνήθως, δημιουργεί τις δικές της διαδικασίες μέσα σε συνθήκες επαναστατικού πυρετού ή ευρείας πολιτειακής και πολιτικής αλλαγής.
Η συντακτική εξουσία, νομικά αδέσμευτη και απεριόριστη, δεσμεύεται μόνο από τις απόψεις και τις ιδέες που συγκρότησαν το ιστορικό πλαίσιο γέννησής της και δημιούργησαν την κοινωνική και πολιτική δυναμική ανατροπής.
Αντιθέτως η αναθεωρητική εξουσία ασκείται με προκαθορισμένες νομικές δεσμεύσεις και συντεταγμένες διαδικασίες. Οπου η τυπικά «αναθεωρητική» διαδικασία λειτουργεί ουσιαστικά ως συντακτική.
Ενα ενδιαφέρον ιστορικά προηγούμενο: μετά την ανατροπή και πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας 1967-1974, η κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή προχώρησε, μεταξύ άλλων, την 3η Οκτωβρίου 1974 στην έκδοση Συντακτικής Πράξης, που είχε αντικείμενο την προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία για την «ολοκλήρωση της δημοκρατικής νομιμότητας».
Στην Πράξη αυτή τονιζόταν ότι η εθνική αντιπροσωπεία, η οποία προήλθε τελικώς από τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, θα είχε το δικαίωμα να τροποποιήσει, καταργήσει και συμπληρώσει και τις θεμελιώδεις διατάξεις τού (επαναφερθέντος σε ισχύ) Συντάγματος του 1952, εκτός από εκείνες που καθόριζαν τη μορφή του πολιτεύματος (βασιλευόμενη ή αβασίλευτη δημοκρατία), για τις οποίες η αρμοδιότητα της απόφασης ανήκε στο εκλογικό σώμα.
Επομένως, η ονομασθείσα ως «Ε΄ Αναθεωρητική Βουλή», εκ της οποίας προήλθε το ισχύον Σύνταγμα του 1975, επρόκειτο κατά νομική και ουσιαστική ακριβολογία για Συντακτική Συνέλευση.
Αλλωστε ο λαός είχε ήδη ασκήσει διά του δημοψηφίσματος της 8ης Δεκεμβρίου 1974, κατά άμεσο τρόπο, πρωτογενώς συντακτική εξουσία με το γνωστό θριαμβευτικό αποτέλεσμα υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας.
Αναθεωρητική λειτουργία και νέο Σύνταγμα
Σε κάθε επίπεδο, εκτελεστικό, κοινοβουλευτικό, κομματικό ο ΣΥΡΙΖΑ διακήρυξε προσφάτως την προσήλωσή του, ενόψει ερχόμενης αναθεώρησης του Συντάγματος, στο άρθρο 110 του ισχύοντος Συντάγματος, το οποίο διεξοδικά καταγράφει την αναθεωρητική διαδικασία.
Επομένως, ο ΣΥΡΙΖΑ κρίνει ως πολιτικό υποκείμενο ότι, υπό τους δεδομένους κοινωνικούς και πολιτικούς συσχετισμούς, δεν μπορεί να δημιουργήσει τώρα κατάσταση ρήξης και ανατροπής του ισχύοντος πολιτικού συστήματος και του Συντάγματός του, δηλαδή συνθήκες πολιτικής και κοινωνικής δυναμικής για την άσκηση από το εκλογικό σώμα πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας.
Ομως η πολιτική και νομική αυτή εκτίμηση και κρίση είναι απολύτως αναγκαίο να συνδυαστεί με την ορθή πρωθυπουργική εξαγγελία, για την ανάγκη να αποκτήσει η χώρα νέο Σύνταγμα.
Ας μου επιτραπούν δυο προτάσεις:
α) Μετά τις αναγκαίες επιστημονικές, κυβερνητικές, κοινοβουλευτικές και κομματικές διαβουλεύσεις η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ καταθέτει, λίαν προσεχώς, πρόταση αναθεώρησης του Συντάγματος, περιέχουσα ένα συστηματικό σύνολο ριζοσπαστικών και ρηξικέλευθων αλλαγών στο ισχύον πολιτικό σύστημα.
Με σημαία του τις προτεινόμενες ανατρεπτικές αλλαγές παρεμβαίνει άμεσα στην κοινωνία, προκαλεί καθοριστικό κοινωνικοπολιτικό διάλογο, προκειμένου να καταστήσει τις προτάσεις της κτήμα της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος και έτσι μετατρέπει την τυπικά Αναθεωρητική Βουλή, που θα προέλθει από τις επόμενες βουλευτικές εκλογές, σε ουσιαστικά Συντακτική Συνέλευση.
β) Παραλλήλως, και εξελισσόμενης της αναθεωρητικής διαδικασίας του άρθρου 110, προκαλούνται, εφόσον κρίνεται αναγκαίο, «γνωμοδοτικά» δημοψηφίσματα για ουσιαστικά μείζονα (βλ. κρίσιμα εθνικά) θέματα της αναθεώρησης, κατά τους ορισμούς του άρθρου 44 του Συντάγματος.
*καθηγητής της Πολιτικής Κοινωνιολογίας, πρώην αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Πηγή: efsyn.gr
ΑΝΕΜΟΣ ΑΛΛΑΓΗΣ 